วินโดวส์เอ็นทีสนับสนุนโปรโตคอลเครือข่ายหลายประเภท โปรโตคอลที่สำคัญมีดังนี้

• NetBEUI (NetBIOS Extended User Interface) เป็นโปรโตคอลที่ใช้กับเครือข่ายแบบไมโครซอฟต์(Microsoft Network) ซึ่งเป็นเครือข่ายที่บริษัทไมโครซอฟต์คิดค้นขึ้นและใช้กันเรื่อยมา โปรโตคอลชนิดนี้ใช้ในการติดต่อสื่อสารระหว่างเครื่องที่ใช้ระบบปฎิบัติการของไมโครซอฟต์ ได้แก่ MS-DOS, Windows, Windows for Workgroup, Windows 95 และ Windows NT โปรโตคอลชนิดนี้เหมาะในการใช้งานเครือข่ายขนาดเล็ก(จำนวนเครื่องลูกข่ายไม่เกิน 200 เครื่อง) และโปรโตคอลชนิดนี้ไม่สามารถ Route ผ่านอุปกรณ์หาเส้นทาง(Router)ได้ ทำให้ไม่สามารถใช้งานในเครือข่ายระยะไกล เช่น อินเตอร์เน็ต ได้
• IPX/SPX (Internetwork Packet Exchange/Sequenced Packet Exchange) เป็นโปรโตคอลที่พัฒนาโดยบริษัทโนเวล เพื่อใช้กับระบบปฎิบัติการเครือข่ายเน็ตแวร์ โปรโตคอลชนิดนี้สามารถ Route ผ่าน Router ได้ แต่มีประสิทธิภาพต่ำ ซึ่งต่อมาโนเวลได้ทำการปรับปรุงประสิทธิภาพและได้เพิ่มเข้าไปในเน็ตแวร์เวอร์ชัน 4 ส่วนเน็ตแวร์เวอร์ชัน 3 ต้องติดตั้งโปรแกรมเพิ่มเติม
• TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) เป็นโปรโตคอลมาตรฐานที่ใช้กันอยู่ในระบบปฎิบัติการแบบยูนิกซ์ เริ่มพัฒนาโดยกระทรวงกลาโหมของสหรัฐ ในปี ค.ศ. 1969 เพื่อเชื่อมต่อเครื่องคอมพิวเตอร์หลายชนิดที่อยู่ห่างไกลกัน เครือข่ายที่จัดตั้งในระยะแรกชื่อว่า ARPANET ต่อมาได้พัฒนาเป็นเครือข่ายอินเตอร์เน็ต โปรโตคอลนี้เหมาะสำหรับเชื่อมต่อคอมพิวเตอร์ทั้งไกล้และไกลเข้าด้วยกัน และมีมาตรฐานรองรับทำให้ผู้ผลิตฮาร์ดแวร์และซอฟต์แวร์สามารถสร้างอุปกรณ์และโปรแกรมที่จะรองรับการทำงานของโปรโตคอลนี้ ทำให้เครื่องคอมพิวเตอร์สามารถรับส่งข้อมูลกันได้ไม่ว่าจะเป็นเครื่องขนาดเล็กหรือขนาดใหญ่ หรือจะใช้ระบบปฎิบัติการอะไรก็ตาม   TCP/IP เป็นชุดโปรโตคอลที่ประกอบด้วยโปรโตคอลต่างๆหลายโปรโตคอล แต่ละโปรโตคอลมีคุณลักษณะและมีความสามารถในการทำงานแตกต่างกัน โดยที่ในบทนี้จะได้กล่าวถึงรายละเอียดและคุณสมบัติของโปรโตคอลที่สำคัญบางโปรโตคอล

การติดต่อสื่อสารระหว่างเครื่องคอมพิวเตอร์ในแต่ละระดับ จะติดต่อกันเองในลักษณะที่เรียกว่า Peer-to-peer คือแต่ละ Layer จะมองเฟรมข้อมูลที่มาจาก Layer ข้างบนเป็นข้อมูลและจะนำเอาข้อมูลที่ใช้สำหรับการทำงานใน Layer ของตนเองครอบข้อมูลไว้ที่ส่วนหัว/ส่วนท้าย แล้วส่งต่อไปยัง Layer ข้างล่าง และทำเช่นนี้ไปเรื่อยๆ จนกระทั่งส่งออกไปยังสายการสื่อสาร เมื่อเครื่องผู้รับได้รับเฟรมข้อมูลก็จะถอดรหัสส่วนหัว/ส่วนท้ายออกไป แล้วนำส่งข้อมูลให้กับ Layer ข้างบนต่อไป เป็นเช่นนี้ไปเรื่อยๆจนถึงโปรแกรม Application

รูปต่อไปนี้เป็นการเปรียบเทียบโปรโตคอลแบบต่างๆกับมาตรฐานของ ISO

การทำงานในระดับ Transport ที่มีโปรโตคอลย่อย TCP หรือ UDP นั้นโปรแกรมที่อยู่ด้านบนจะเรียกใช้ผ่านช่องทางที่เป็นตัวเลขที่เรียกว่า Port Number โดยหมายเลขนี้เป็นเลขที่มาตรฐานในโปรโตคอลแบบ TCP/IP มาตรฐานของ Port Number ทั้ง TCP และ UDP ได้แสดงไว้ในตารางต่อไปนี้
 

การ Implement โปรโตคอล TCP/IP ของระบบปฏิบัติการต่างๆไม่เหมือนกัน เช่น

• ในระบบปฏิบัติการยูนิกซ์โปรโตคอล TCP/IP จะเป็นส่วนหนึ่งของระบบปฏิบัติการ
• ในระบบปฏิบัติการวินโดวส์เอ็นที,VMS,OS/2, Windows จะอยู่ในรูปของ Device Driver เพื่อให้โปรแกรมเรียกใช้ ซึ่งต้องทำการติดตั้ง Device Driver ก่อน
• ในระบบปฏิบัติการ MS-DOS มักจะสร้างเป็นโปรแกรมแบบ TSR (Terminate Stay Resident) เมื่อเรียกโปรแกรมแล้วจะฝังตัวอยู่ในหน่วยความจำเพื่อให้โปรแกรมสามารถเรียกใช้งานได้
• กรณีของระบบปฏิบัติการแบบ Windows โปรโตคอล TCP/IP จะถูกสร้างอยู่ในรูปของ DLL (Dynamic Link Library) เพื่อให้โปรแกรมในวินโดวส์สามารถเรียกใช้งานได้ โดยมีมาตรฐานเรียกว่า WinSock(ย่อมาจาก Window Socket) ซึ่งมีบริษัทต่างๆที่ได้คิดค้นโปรโตคอลแบบ TCP/IP ที่ทำงานในลักษณะนี้หลายๆบริษัท เช่น บริษัทไมโครซอฟต์, บริษัทโนเวล, FTP Software Corp, NetManage Corp รวมทั้งโปรแกรมที่เป็นประเภท Shareware ได้แก่ Trumpet Winsock

• FTP
• TELNET
• SMTP
• HTTP
• DNS

• แสดงชื่อแฟ้มข้อมูลบนเครื่องเซอร์ฟเวอร์
• เปลี่ยนชื่อแฟ้มหรือลบแฟ้มข้อมูล

TELNET
 TELNET เป็นบริการที่ให้เครื่องลูกข่ายสามารถเข้าไปใช้เครื่องเซอร์ฟเวอร์ โดยการจำลองตัวเองให้ทำงานเป็นเทอร์มินัล ผู้ใช้งานจะต้องใส่รหัสผู้ใช้และรหัสผ่านเพื่อแจ้งการเข้าใช้เครื่อง เมื่อเข้าไปได้แล้วการทำงานต่างๆจะเหมือนกับการเข้าไปทำงานที่หน้าจอของเครื่องเซอร์ฟเวอร์ การทำงานแบบนี้เครื่องเซอร์ฟเวอร์จะต้องติดตั้งโปรแกรมให้บริการ TELNET ซึ่งโดยปกติในระบบปฏิบัติการยูนิกซ์จะมีบริการนี้ติดตั้งไว้แล้วเป็นมาตรฐาน มีศัพท์เรียกโปรแกรมให้บริการบนเครื่องยูนิกซ์ว่า daemon เช่น FTP daemon, TELNET daemon เป็นต้น

โปรโตคอล TELNET จะใช้ TCP port เลขที่ 23

SMTP
SMTP  เป็นการให้บริการเพื่อรับส่งจดหมายอิเล็คโทรนิคส์(E-Mail) โดยที่ SMTP จะมีตู้ไปรษณีย์เพื่อทำหน้าที่รับจดหมายจากผู้อื่นที่ต้องการส่งให้ และเก็บจดหมายของผู้ใช้ที่ต้องการส่งไปยังผู้ใช้อื่น เมื่อถึงกำหนดเวลาที่ตั้งไว้โปรแกรมจะทำการส่งจดหมายออกและรับจดหมายเข้ามา ผู้ใช้ก็สามารถจะเปิดอ่านได้เมื่อต้องการ

SMTP จะใช้โปรโตคอล TCP port เลขที่ 25 ส่วนการรับส่งจดหมายระหว่างเครื่องลูกข่ายกับ SMTP Server ในลักษณะที่เป็น Client/Server จะใช้โปรโตคอลที่ชื่อว่า POP3 (Post Office Protocol)

HTTP
HTTP ใช้ในการติดต่อรับส่งข้อมูลชนิดไฮเปอร์เท็กซ์(Hypertext) ระหว่างเครื่องลูกข่ายกับ WWW Server (World Wide Web) โดยที่เอกสารนี้จะอยู่ในรูปแบบที่เขียนในภาษา HTML (HyperText Markup Language) เอกสารแต่ละชิ้นจะสามารถเชื่อมโยงไปยังเอกสารชิ้นอื่นได้ ซึ่งเอกสารที่ถูกเชื่อมโยงนี้อาจจะอยู่บนเครื่องคอมพิวเตอร์เครื่องเดียวกันหรือต่างเครื่องกันก็ได้

บริการแบบ WWW เกิดขึ้นภายในเครือข่ายอินเตอร์เน็ตในปี 1990 เมื่อนักฟิสิกซ์ที่ CERN ซึ่งเป็นหน่วยงานวิจัยในประเภทสวิสเซอร์แลนด์ ต้องการแลกเปลี่ยนผลงานวิจัยซึ่งกันและกัน  แทนที่นักวิจัยจะต้องส่งแฟ้มข้อมูลแลกเปลี่ยนกันโดยใช้ FTP จึงคิดค้นภาษา HTML ขึ้นมาเพื่อจัดทำเอกสารวิจัยที่สามารถเชื่อมโยงกับเอกสารวิจัยที่เกี่ยวข้องกันได้ โดยในระยะแรกโปรแกรมที่ใช้ในการแสดงข้อมูลแบบนี้มีการติดต่อกับผู้ใช้แบบ Text Mode ต่อมามีนักศึกษาปริญญาโทชื่อ Marc Andressen ที่ NCSA ได้ทำโปรแกรมที่สามารถแสดงผลข้อมูล Hypertext ให้อยู่ในรูปแบบที่เป็นกราฟฟิคโปรแกรมที่สร้างขึ้นมีชื่อว่า MOSAIC และในขณะเดียวกันมีการพัฒนาให้ HTML สามารถรับข้อมูลที่เป็นรูปภาพ และมัลติมีเดียเพิ่มขึ้นไป ทำให้เกิดการขยายตัวในการใช้เครือข่ายอินเตอร์เน็ตกันอย่างแพร่หลาย และเกิดโปรแกรมที่ทำงานด้านนี้มากขึ้น เช่น Internet Explorer ของไมโครซอฟต์, Netscape Navigator ของเน็ตสเคปคอมมูนิเคชั่น โปรแกรมเหล่านี้เป็นโปรแกรมประเภท WWW Client ซึ่งมีชื่อเรียกอีกอย่างหนึ่งว่า WWW Browser

การทำงานของ WWW จะใช้โปรโตคอล HTTP ซึ่งจะเรียกผ่าน TCP port เลขที่ 80

DNS (Domain Name Services)
ในการเชื่อมโยงเครือข่ายแบบที่ใช้โปรโตคอล TCP/IP นั้นเครื่องเซอร์ฟเวอร์และเครื่องลูกข่ายทุกตัวจะต้องมีหมายเลขที่ใช้ในการระบุตัวเองคล้ายกับชื่อ-นามสกุลของคนเรา หมายเลขที่กล่าวมานี้เรียกว่า IP Address ซึ่งมีความยาว 4 ไบท์หรือ 32 บิต โดยเขียนในลักษณะนี้ 203.154.126.134 การจดจำ IP Address เป็นสิ่งที่ทำได้ยากกว่าการจำชื่อของเครื่องคอมพิวเตอร์ ดังนั้นจึงเกิดการสร้างเซอร์ฟเวอร์ที่จะให้บริการการสอบถามชื่อเครื่องและ IP Address ในเครือข่ายอินเตอร์เน็ตขึ้นมา ซึ่งเรียกว่า Domain Name Services ในการใช้งานนั้นผู้ใช้เพียงแต่ระบุ IP Address ของเครื่องที่ให้บริการนี้แล้วเมื่อต้องการจะติดต่อกับเครื่องคอมพิวเตอร์เครื่องใดในเครือข่ายอินเตอร์เน็ต DNS จะช่วยค้นหา IP Address ของเครื่องที่ต้องการให้เพื่อให้โปรแกรมสามารถใช้ IP Address ที่ได้ในการติดต่อ

ระบบ DNS นั้นเป็นลักษณะการประมวลผลแบบกระจายหมายถึงในเครือข่ายอินเตอร์เน็ตนั้นจะมีเครื่องที่ให้บริการ DNS ทำการควบคุมโดเมนจำนวนมากซึ่งจะช่วยกันในการทำงาน โดยมีการแบ่งเชิงชั้นของการระบุตำแหน่งแบบ Hierachy ดังรูป

โดยที่ระดับแรกจะเป็นระดับของหน่วยงานหรือประเทศ ระดับต่อไปจะเป็นหน่วยงาน ระดับล่างจะเป็นชื่อเซอร์ฟเวอร์

การอ้างชื่อเครื่องจะต้องระบุในรูปแบบดังนี้

วิธีการติดตั้งโปรโตคอล TCP/IP
ในขณะที่ติดตั้งวินโดวส์เอ็นที ถ้าได้เลือกว่าต้องการติดตั้ง Internet Information Server ด้วย โปรแกรมติดตั้งจะทำการเพิ่มโปรโตคอล TCP/IP เข้าไปด้วย หากไม่ได้ติดตั้งไว้ก่อนหรือ โปรโตคอล TCP/IP หายไป เราสามารถติดตั้งเพิ่มเติมได้โดยวิธีการต่อไปนี้

1. Logon เป็น Administrator
2. ดับเบิ้ลคลิกไอคอน Network ที่คอนโทรลพาเนล จะปรากฏจอภาพดังรูป

3. คลิกเลือก Protocol Tab แล้วกดปุ่ม Add... จะปรากฏรายชื่อของโปรโตคอลขึ้นมาให้เลือกดังรูป

4. คลิกที่ TCP/IP Protocol แล้วกดปุ่ม OK จะปรากฏจอภาพขึ้นมาถามว่านต้องการให้โปรแกรม DHCP(Dynamic Host Configuration Protocol) Server เป็นผู้กำหนด IP Address แทนการกำหนดด้วย manual หรือไม่

( DHCP Server เป็นโปรแกรมที่ทำหน้าที่แจก IP Address ให้กับเครื่องลูกข่ายโดยอัตโนมัติ) ถ้าต้องการใช้ความสามารถนี้จะต้องระบุเครื่องที่ทำหน้าที่เป็น DHCP Server ให้กับเครื่องลูกข่ายไว้
5. ให้ตอบ Yes ในกรณีที่มี DHCP Server หรือตอบ No ถ้าต้องการกำหนด IP Address ด้วย manual วินโดวส์เอ็นทีจะถามตำแหน่งของ CD-ROM ของวินโดวส์เอ็นที ให้ระบุตำแหน่งของ CD-ROM แล้วกดปุ่ม Continue โปรแกรมจะอ่าน CD-ROM เพื่อนำข้อมูลที่ต้องการเข้ามาใช้

1. คลิกที่ Binding Tab เพื่อให้โปรโตคอลที่เพิ่มเข้าไปทำการ Bind กับ Services ต่างๆที่มี แล้วคลิกที่ Protocol Tab คลิกเลือก TCP/IP Protocol ในรายการแล้วกดปุ่ม Properties จะปรากฏจอภาพ Microsoft TCP/IP Properties ดังรูป
ถ้ามี DHCP Server ในเครือข่ายให้เลือก Obtain an IP Address from a DHCP Server แต่ถ้าจะกำหนด IP Address เองให้เลือก Specify an IP Address
2. ใส่ IP Address, Subnet Mask และ Default Gateway
• Subnet Mask : ใช้ในการทำงานของ TCP/IP เพื่อค้นหาเครื่องคอมพิวเตอร์ที่ต้องการโดยใช้ข้อมูลของ Subnet Mask ในการคำนวณ
• Default Gateway : เป็น IP Address ของ LAN Segment ที่ Router ซึ่งเครื่องคอมพิวเตอร์ของเราเป็นสมาชิกอยู่ เพื่อให้ทราบว่าทางออกของไปยัง subnet อื่นอยู่ที่ IP Address ใด
• ในกรณีที่เป็นเครือข่ายภายในสำนักงานที่ไม่ต้องติดต่อกับเครือข่ายอินเตอร์เน็ต เราสามารถเลือกใช้ IP Address อย่างไรก็ได้ แต่ถ้าเป็นเครือข่ายที่ต้องติดต่อกับอินเตอร์เน็ตแล้ว เราจำเป็นต้องขอ IP Address เป็นกลุ่มๆมาจากผู้ให้บริการอินเตอร์เน็ตที่เราเป็นสมาชิกอยู่
3. คลิกที่ DNS Tab จะปรากฏจอภาพดังรูป
ใส่ข้อมูลของ
• Host Name : ชื่อเครื่องคอมพิวเตอร์
• Domain : โดเมนซึ่งเราเป็นสมาชิก
• DNS Service Search Order : IP Address ของเครื่องที่เป็น DNS Server ใส่ได้ 3 ชื่อเพื่อเป็นสำรองในกรณีที่เครื่องใดเสียหายจะได้ใช้เครื่องที่เหลือเป็นเซอร์ฟเวอร์แทน
4. เมื่อเสร็จแล้วตอบ OK และตอบ Close จากนั้นทำการ Restart เครื่องใหม่เพื่อให้การเปลี่ยนแปลงมีผล

ในวินโดวส์เอ็นทีเมื่อติดตั้งโปรโตคอล TCP/IP แล้วจะมีการ Copy โปรแกรม Utility ต่างๆเพื่อช่วยในการจัดการบริหารโปรโตคอล TCP/IP มาด้วย โปรแกรมเหล่านี้เป็นโปรแกรมที่ทำงานในลักษณะที่เป็น Command Line ได้แก่

• arp : ใช้สำหรับแสดงและปรับปรุงข้อมูลของชื่อเครื่องคอมพิวเตอร์กับ IP Address คำสั่งนี้ย่อมาจาก address resolution protocol
• hostname : ใช้สำหรับแสดงชื่อเครื่องคอมพิวเตอร์ของเรา
• ipconfig : ใช้สำหรับแสดงข้อมูลการติดตั้งของ TCP/IP ได้แก่ IP Address, Subnet Mask, Default Gateway, ข้อมูลของ DNS
• nbstat : แสดงสถิติต่างๆของโปรโตคอลแบบ NetBIOS ที่วิ่งอยู่ข้างบนโปรโตคอล TCP/IP
• netstat : แสดงสถิติต่างๆของโปรโตคอล TCP/IP และการเชื่อมต่อโดย TCP/IP ขณะนั้น
• ping : เป็นเครื่องมือที่สำคัญที่ใช้ในการตรวจสอบเครื่องคอมพิวเตอร์ที่อยู่ในเครือข่ายว่า เครื่องคอมพิวเตอร์ดังกล่าวยังทำงานอยู่หรือไม่ คำสั่ง ping จะอาศัยโปรโตคอล ICMP (Internet Control Message Protocol) การทำงานของคำสั่ง Ping เป็นดังรูป

• route : ใช้ในการจัดการหรือแสดงข้อมูล Routing table ของเครื่องคอมพิวเตอร์ เช่น route print ใช้ในการแสดงข้อมูลของ Routing table
• tracert : ย่อมาจาก Trace Route ใช้สำหรับการวิเคราะห์เพื่อหาเส้นทางในการส่งข้อมูลจากเครื่องคอมพิวเตอร์ของเราไปยังเครื่องที่เราต้องการติดต่อด้วย ว่าได้ผ่านเครือข่ายใดบ้างและใช้เวลานานเท่าไรจึงจะถึงปลายทาง ตัวอย่าง tracert www.nectec.or.thใช้ดูเส้นทางที่จะเข้าถึง web site ของศูนย์คอมพิวเตอร์และอิเล็คโทรนิคแห่งชาติ ดังรูป

• finger :ใช้สำหรับตรวจสอบว่ามีผู้ใช้ที่กำลังทำงานอยู่กับเครื่องคอมพิวเตอร์ ตัวอย่าง finger @nida.nida.ac.th ตรวจสอบเครื่องคอมพิวเตอร์ nida ในโดเมน nida.ac.th
• ftp : ใช้สำหรับทำงานเป็น ftp client เครื่องที่จะรับบริการนี้จะต้องรันโปรแกรม FTP Server และกำหนดรหัสผู้ใช้ที่ต้องการให้เข้ามาใช้ได้ และอาจกำหนดรหัสผู้ใช้พิเศษที่ไม่เจาะจงว่าเป็นผู้ใดที่เรียกว่า Anonymous เพื่อให้ผู้ใช้ใดๆในเครือข่ายสามารถ login เข้ามาใช้บริการได้ ปกติรหัสผ่านของ Anonymous คือ email address ของผู้ใช้นั้นๆ ลักษณะของโปรแกรม ftp client เป็นดังรูป

• telnet : ใช้สำหรับทำ remote login ไปยังเครื่องคอมพิวเตอร์ที่ให้บริการ TELNET เพื่อให้เครื่องลูกข่ายสามารถจำลองตัวเองเป็นเทอร์มินัลเข้ามาใช้ทรัพยากรในเซอร์ฟเวอร์ ลักษณะการทำงานของคำสั่ง Telnet เป็นดังรูป