Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog,

De meidagen van 1940,

In de jaren na de Eerste Wereldoorlog was men ook in Nederland zeer sterk, vooral in socialistische en liberale kringen, tot het pacifisme geneigd. Uitspraken als: 'Geen cent, geen man' en 'Het beroepskader moet worden uitgebrand', deden gelden. het dragen van de 'gebroken geweertjes', gold als symbool voor het pacifisme. Het leger werd steeds verder ingekrompen. Tussen 1918 en 1936 werd het aantal beroepsofficieren met 40% verminderd en werd de diensttijd van 8 maanden teruggebracht op 5½ maand. De verdedigingswerken van de vesting Holland lagen er in 1939 er nog net zo bij als in 1890. De bewapening van leger, vloot en luchtmacht was, misschien mede ten gevolge van de omstandigheid dat Nederland sedert 1839 niet meer bij een oorlog betrokken was geweest, onvoldoende en sterk verwaarloosd.

Het kleine vrij slecht bewapende Nederlandse leger stond dan ook machteloos tegenover de Duitse troepen toen deze, zonder voorafgaande oorlogsverklaring op 10 mei 1940 de aanval op ons land begonnen. De Duitse overmacht viel onze verdediging, die geconcentreed was aan de oostgrens en in Holland en Zeeland (waterlinie) van twee kanten aan. de verovering van Den Haag, Rotterdam en de Moerdijkbruggen door parachutisten maakte de waterlinie onbruikbaar. Slechts bij de Grebbeberg en de Afsluitdijk wisten de Nederlandse troepen de opmars van de vijand te stuiten.

Om dit verzet te breken en een capitulatie af te dwingen voor Engeland en Frankrijk effectief hulp konden bieden, werd de Rotterdamse binnenstad gebombardeerd, duizend mensen verloren hierbij het leven. Het Duitse dreigement, dat bombardementen op andere steden zouden volgen, dwong het opperbevelhebber van de Nederlandse troepen generaal Winkelman op 14 mei tot capitulatie. Een dag eerder was de regering met koningin Wilhelmina uitgeweken naar Nederland. Voor de Duitsers lag nu, achter de Belgische linies en Maginot-linie om, de weg open naar Noord-Frankrijk.

Defaitisme in Nederland,

Hitler droeg het gezag over bezet Nederland op aan rijkscommissaris Seyss Inquart, de verrader van Oostenrijk. Deze hoopte door een tegemoetkomende houding de Nederlanders, 'het Germaanse broedervolk', voor de nieuwe orde te winnen. De Duitse soldaten hadden orders zich voorbeeldig te gedragen; de verwacht massa-arrestaties bleven uit en de Nederlandse militairen mochten naar huis terugkeren.

de kansen op samenwerking schenen gunstig. Velen waren teleurgesteld door de snelle nederlaag en, aanvankelijk, verontwaardigd over de 'vlucht' van de regering. Ook in het Nederlandse kabinet in London heerste een defaitistische stemming. Vooral minister-president De Geer gaf daarvan blijk. Begin 1941 keerde hij via Lissabon en Berlijn naar Nederland terug. hij moest toen evenwel constateren dat de opvattingen van het Nederlandse volk ingrijpend gewijzigd waren.

Ontluiking van het verzet,

Vrij spoedig bemerkten de bezettingsautoriteiten namelijk, dat de Nederlanders, uitgezonderd de N.S.B-ers en hun meelopers, niet gesteld waren op nationaal-socialistische ideeën. Op 29 juni 1940, de verjaardag van prins Bernhard, had de eerste openlijke anti-Duitse demonstratie plaats (anjerdag).

Met name werd het defaitisme bestreden door de Nederlandse Unie. Deze beweging was, buiten de nog bestaande politieke partijen om, in july 1940 opgericht door het driemanschap De Quay, Linthorst, Homan en Einthoven. Zij boden een sterk nationalistisch getint programma en stelden de vooroorlogse politieke partijen verantwoordelijk voor de nederlaag. Op grond hiervan wensten zij een ingrijpende reorganisatie van het parlementaire stelsel. Uit de werkgevers en de werknemers van de verschillende bedrijfstakken zou bijvoorbeeld een adviescollege voor de regering moeten gevormd worden.

Seyss Inquart hoopte de Unie te kunnen gebruiken voor zijn plannen. Het Nederlandse volk werd evenwel vooral getrokken door de nationalistische programmapunten en zo groeide de Unie op den duur uit tot een massale felle anti-N.S.B en anti-Duitse organisatie. Einde 1941 werd deze beweging dan ook door de bezetter opgeheven. De leiders werden gearresteerd. Indirect leverde de Nederlandse Unie een waardevolle bijdrage tot de organisatie van de actieve verzetsbeweging.

Maatregelen tegen de Joden en totalitairisering van het bestuur,

Al eerder had het optreden van de bezetter tegen de Joden vele Nederlanders de ogen geopend. De Joden werden ontslagen uit overheidsfuncties, zij moesten de gele Jodenster dragen. De anti-seministische maatregelen wekten verzet. De mishandeling van Joden door N.S.B.-ers leidde in februari 1941 tot moedige proteststakingen van niet-joodse landgenoten in Amsterdam, de Zaanstreek, Hilversum en Utrecht.
Deze stakingen overtuigden Seyss Inquart van de onwil van het Nederlandse volk. Daarom veranderde hij in de loop van 1941 zijn politiek. Nederland zou nu gelijkgeschakeld worden, dat wil zeggen: aangepast aan het in het Derde Rijk heersende systeem. De Staten-Generaal, de Provinciale Staten en de gemeenteraden, die toch al niets meer te betekenen hadden, werden ontbonden.

De politieke partijen, uitgezonderd de N.S.B. natuurlijk, vakverenigingen en omroeporganisaties werden opgeheven. In plaats hiervan kwamen organisaties naar Duits model, zoals het arbeidsfront, de landstand, de artsenkamer, de cultuurkamer, het persgilde enz. Daar N.S.B.-ers hierin de leiding kregen, weigerden alle 'echte' (d.w.z anti-Duitse) Nederlanders zich hierbij aan te sluiten. de voornaamste bestuursposten werden meer en meer bezet door N.S.B.-ers. Op kranten en tijdschriften werd censuur uitgeoefend. de radio geleid door Max Blokzijl (de Nederlandse Goebells) bracht niets meer dan Duitse propaganda. ter compensatie luisterde men naar radio-Oranje, die vanuit London oorlogsnieuws, toespraken van koningin Wilhelmina en minister-president Gerbandy uitzond. Eerst beantwoorden de Duitsers deze uitzendigingen met stoorzenders, later moesten de radiotoestellen ingeleverd worden. Het merendeel der Nederlanders gaf aan dit bevel geen gevolg en bleef luisteren naar radio-Oranje en later naar radio Brandaris.

Groei van het verzet en toenemende Duitse terreur,

De maatregelen van de Duitse bezetting had dus een averechtse uitwerking: het verzet groeide. de eerste illegale tijdschriften verschenen: Vrij Nederland, Het Parool, Trouw, Christofoor, de Waarheid. Verzets- groepen werden opgericht. Tegen de Jodenvervolging werd in de kerken openlijk geprotesteerd in gezamenlijke brieven van de bisschoppen en de nationale synoden. de latere kardinaal De Jong speelde in het verzet van geestelijke zijde een vooraanstaande rol. Aangezien de communisten zich al voor de oorlog op een illegaal bestaan hadden voorbereid, waren zij aanvankelijk het best georganiseerd en het meest actief. Opmerkelijk is ook dat zij tot 1943 goede rechtstreekse verbindingen hadden met Moskou.
Het Joodse volksdeel werd in de jaren tussen 1942 en 1945 nagenoeg uitgeroeid. Van de 120.000 Nederlandse Joden die naar Hitler's vernietigingskampen werden gebracht, keerden er slechts 5.000 terug. van de 20.000 ondergedoken Joden, werden vele door de S.D (Sicherheitspolizei) gegrepen. Het dagboek van de twaalfjarige Anne Frank, beschrijft op aangrijpende wijze het leven van Joodse onderduikers in een Amsterdams achterhuis.

Begin 1942 ontving Nederland het bericht, dat Nederlands-Indië verloren was gegaan aan Japan, ondanks het dappere verzet van de Nederlandse vloot in de Java Zee. Niet lang daarna drong uit Africa, Rusland en Italië het nieuws van de eerste Duitse nederlagen door. Zoals overal in Europa nam de Duitse terreur daarna schrikbarender vormen aan. Honderdduizenden werden gedwongen te gaan werken in de Duitse oorlogsindustrie. Van de studenten werd een loyaliteitsverklaring geëist; 85% weigerde. Meer dan duizend Nederlanders werden in Sint Michelsgestel en Haaren als gijzelaars gevangen gezet. De miltairen die in 1940 waren vrij gelaten, moesten in krijgsgevangenschap terugkeren. Deze laatste maatregel werd de directe aanleiding tot de grote stakingen van april-mei 1943. De staking begon in Twente en breidde zich spoedig uit over bijna geheel het land. Het was het grootste massale verzet waarmee de Duitsers in het door hen bezette Europa te maken kregen.
Alleen door invoering van het standrecht, waarbij 150 mensen zonder vorm van proces werden gefussileerd wist Rauter, het hoofd van de S.D, de staking te breken. Helaas kwam men in London pas laat en dan nog onvolledig op de hoogte van de gebeurtenissen in het bezet gebied. Aanmoediging via radio-Ornje bleef daarom uit. De verbindingen met Engeland waren toen trouwens heel slecht. de berichten gingen via Zweden, Zwitserland, Portugal en Spanje. Er was eerst een rechtstreekse radioverbinding geweest, maar de organisatie die deze verzorgde, was door de Duitsers in het beruchte, zogenaamde England-Spiel opgerold.

na de onderdrukking van de stakingen van 1943, heerste in Nederland onbeperkte terreur, duizenden moesten onderduiken, honderden burgers werden geëxecuteerd. De verzetsstrijders bleven evenwel doorgaan met het plegen van aanslagen op Duitsers, N.S.B.-ers en andere collaborateurs; zij verrichtten sabotage-daden en vervalsten distributiekaarten en persoonsbewijzen. Ongeveer tienduizend mannnen en vrouwen moesten dit verzet tegen de onderdrukkers met hun leven betalen. De gevangenis, bijvoorbeeld het Oranje-hotel te Scheveningen en de concentratiekampen Vught, Westerbork en Amersfoort raakten vol.

De bevrijding van het Zuiden en de hongerwinter in het Noorden,

De invasie in Normandië werd in Nederland met gejuich begroet. Men verwachtte binnen enkele weken bevrijd te zijn. Begin september deed het gerucht de ronde dat Breda bevrijd was en dat de geallieerden in snel tempo oprukten naar Rotterdam. Duitsers en N.S.B.-ers vluchtten in paniek; de vlaggen gingen uit: dolle dinsdag (5 september 1944). Men had evenwel te vroeg gejuicht. Wel slaagden Engels en Amerikaanse parachutisten erin binnen twee dagen een smale strook tussen Einhoven en Nijmegen te bezetten, maar Arnhem kregen zij niet in handen. Bij het Schelde-offensief werden Zeeuws-Vlaanderen, Brabant en Limburg bevrijd. De rest van het land moest nog ruim een half jaar op bevrijding wachten. Voor het zover was maakte speciaal de bevolking van West-Nederland nog een harde beproeving door: de hongerwinter. De voedsel- en brandstofvoorraden slonken onrustbarend. Nieuwe aanvoer was niet te verwachten: sinds dolle dinsdag staakten de spoorwegen en zij hielden dit vol tot het einde van de bezetting. Een groot aantal mensen stierf de hongerdood. Berucht werd in laatste oorlogswinter ook ook het uitmoorden van het dorpje Putten door de S.S.

Totale bevrijding,

Na een barre winter konden de geallieerden in het voorjaar van 1945 hun laatste offensief inzetten. Begin april werden de oostelijke provincies bevrijd. Boven het Westen vonden voedsel-droppings plaats om de ergste nood te lenigen.
Op 5 mei gaven de restanten van het Duitse bezettingsleger zich in Wageningen over. Naast grote vreugde was er groot verdriet.Ongeveer 250.000 Nederlanders waren omgekomen, terwijl ons land was verwoest en leeggeroofd.

Deze pagina is gemaakt door Wilfried Braakhuis en Arnoud Zuidema.
Op deze digitale documenten rust Copyright © 1998 door Wilfried Braakhuis. Alle rechten voorbehouden. Alle produkten op deze site in gedigitaliseerde, gecomputeriseerde vorm vallen onder de copyright-wetgeving. Alleen Elite Engineer Publishing mag deze digitale documenten kopiëren, verspreiden, aanpassen en/of in het openbaar uitvoeren.

Laatst gewijzigd op : Sunday, 23-8-98 17:00:00 MET